Gecremeerde kroket: een lijst met verboden woorden?

Afgelopen maandag 23 januari 2023 heeft de voorzieningenrechter in Amsterdam vonnis gewezen in de zaak die bekend is komen te staan als de “gecremeerde kroket-zaak”. In deze zaak gaat het over een vlogger van een juicekanaal (gedaagde). Gedaagde heeft een video openbaar gemaakt waarin zij uitspraken doet over het privéleven van een bekende Nederlander (eiseres).

Verschillende media hebben over de uitspraak bericht. Na het lezen van de uitspraak kom ik tot de conclusie dat de berichtgeving hier en daar wat nuancering behoeft. Veel media hebben namelijk bericht dat gedaagde eiser geen gecremeerde kroket mag noemen. Een dergelijke uitspraak suggereert alsof er een lijst van verboden woorden bestaat die steeds door de rechter kan worden aangevuld. Bovendien suggereren dergelijke uitspraken dat de kern van de zaak de uiting ‘gecremeerde kroket’ betreft.  Dat is beide niet juist. Een belangrijk onderdeel van de overwegingen van de voorzieningenrechter betreffen de context en de omstandigheden van de gedane uiting. Daar wordt in de media ten onrechte aan voorbij gegaan. In onderstaand blog neem ik u mee in het beoordelingskader van de rechter.

Eiseres is de weduwe van een bekende volkszanger en moeder van een eveneens bekende zanger. De zoon heeft enige tijd in een afkickkliniek in Spanje verbleven. Gedaagde is eigenaar van een juicekanaal en publiceert daar roddels over bekende Nederlanders. Gedaagde ontvangt tips van haar “spionnenleger”, (anonieme) bronnen bestaande uit de meer dan 700.000 volgers op Instagram en meer dan 170.000 abonnees op YouTube.

In een door gedaagde geplaatste YouTubevideo heeft zij een persoonlijke brief voorgelezen van de zoon aan een ex-vriendin. Volgens gedaagde heeft een “spion” haar verteld dat de brief aan haar is doorgestuurd door de moeder van de zoon. Dit zou volgens gedaagde de reden zijn dat de zoon definitief heeft gebroken met zijn moeder. Tot slot stelt gedaagde dat de moeder in haar eigen belang heeft ingegrepen in de behandeling van de zoon in een afkickkliniek in Spanje, dat eiseres zeer narcistisch en manipulatief is en dat zij controle over haar zoon wil houden. Gedaagde concludeert dat zij hoopt dat de zoon inderdaad gebroken heeft met zijn moeder omdat “zij knettergek is” en dat beter voor hem zou zijn.

Eiseres heeft gedaagde gesommeerd de video te verwijderen. Enige tijd is de video verwijderd geweest maar later is de video door gedaagde toch weer terug online geplaatst. Eiseres heeft gedaagde gedagvaard in kort geding. Gedaagde is op Instagram en YouTube een geldinzamelingsactie gestart. Daarbij heeft gedaagde de volgende tekst geplaatst: “Ga samen met mij de strijd aan in de rechtszaak tegen de gecremeerde kroket!”.

Eiseres vordert gedaagde te veroordelen de video te verwijderen en verwijderd te houden, gedaagde te veroordelen de term ‘gecremeerde kroket’ als verwijzing naar eiseres te verwijderen en verwijderd te houden, gedaagde te bevelen een rectificatie te plaatsen op haar Instagram-account en YouTube-account. De vorderingen worden versterkt middels dwangsommen.

Net als in iedere zaak over uitingsvrijheid start ook hier de voorzieningenrechter met het schetsen van het wettelijk kader. Het toewijzen van de vorderingen zou immers betekenen dat het grondrecht van gedaagde op vrijheid van meningsuiting wordt beperkt. Het grondrecht volgt uit artikel 10 lid 1 EVRM. Het tweede lid van het artikel betreft de mogelijkheid tot beperking van het grondrecht. Een van deze beperkingen betreft artikel 6:162 BW, de uiting moet dan onrechtmatig zijn.

Om tot de conclusie te komen dat dat een bepaalde uiting onrechtmatig is moet het belang van eiseres worden afgewogen tegen het belang van gedaagde. Aan de zijde van eiseres is het belang onder andere dat haar privacy niet onnodig wordt geschonden. Het belang aan de zijde van gedaagde is dat zij zich in het openbaar kritisch, informerende en waarschuwend moet kunnen uitlaten over misstanden.

De voorzieningenrechter behandelt in het vonnis drie van belang zijnde omstandigheden:

1. De vraag in welke mate gedaagde een onderwerp van algemeen belang aan de orde stelt.

Volgens de voorzieningenrechter gaat de video om zeer persoonlijke zaken. De video gaat niet over misstanden die in het maatschappelijk belang aan de kaak moeten worden gesteld. Het door gedaagde in de video gebrachte nieuws heeft geen ander belang dan het voor eigen gewin bevredigen van de nieuwsgierigheid van de volgers van gedaagde.

Gedaagde kan zich ook niet verschuilen achter haar “spionnen”, de bewerkingen komen voor rekening van gedaagde.

Ook een beroep van gedaagde op de kennelijk spottende en badinerende toon van de uitingen snijdt geen hout. Volgens de voorzieningenrechter zijn de stellingen namelijk niet overdreven of absurd gebracht.

2. De vraag in welke mate de beschuldigingen aan het adres van eiseres op feiten zijn gebaseerd.

De voorzieningenrechter kwalificeert de beschuldigingen als ernstig. Het betreffen beschuldigingen die ingrijpen in de privacy van eiseres. Hoewel van gedaagde niet kan worden verwacht dat zij met sluitend bewijs komt moet zij, volgens de voorzieningenrechter, wel aannemelijk maken dat er serieuze aanwijzingen zijn voor haar beweringen. Daarin is gedaagde niet geslaagd. De informatie die ten grondslag ligt aan de uitingen komt van anonieme bronnen uit het “spionnenleger” en betreft nota bene informatie uit tweede of derde hand. Ook het beroep van gedaagde dat zij haar uitingen mede heeft gebaseerd op een artikel in een landelijk roddelblad kan gedaagde niet baten.

3. De inkleding van de uitingen.

De voorzieningenrechter acht een deel van de uitingen onnodig grievend. De term gecremeerde kroket is volgens de voorzieningenrechter hoe dan ook grievend en beledigend. Ook de termen narcistisch, manipulatief, knettergek en toxic zijn kwetsend.

Aan de hand van de bovenstaande drie omstandigheden acht de voorzieningenrechter de uitingen van gedaagde onrechtmatig. Het privacybelang van eiseres prevaleert boven het grondrecht op vrijheid van meningsuiting van gedaagde. De vorderingen van eiseres worden dan ook toegewezen.

Van belang is dus wel degelijk de context waarbinnen de uitingen worden gedaan. Een lijst met verboden woorden bestaat immers niet. Als gedaagde daadwerkelijk een misstand in de maatschappij aan de kaak had gesteld én de geuite beschuldigingen had gebaseerd op deugdelijke bronnen dan had wellicht de voorzieningenrechter de gebruikte uiting ‘gecremeerde kroket’ niet onrechtmatig geacht. Hieruit blijkt maar weer in zaken omtrent de vrijheid van meningsuiting de relevantie van de uitspraak “context is key”.